[terug]

In 1950 werd in 's-Hertogenbosch de eerste proef gehouden met een stationsbeveiliging die geheel werd uitgevoerd met relais. De beveiligings- en bedieningsapparatuur werd geleverd door de General Railway Signal Company (GRS) in de Verenigde Staten. Het betrof het zogenaamde "NX-systeem". Deze letters staan voor "eNtrance - eXit" wat letterlijk "ingang - uitgang" betekent. De term NX slaat op de wijze van bedienen: op het tableau hoeven slechts de knoppen ingedrukt te worden van het spoor waarop de trein zich bevindt en het spoor waar de trein naar toe moet. Deze knoppen worden begin- en eindknop genoemd, vandaar dat het NX-tableau ook de naam "begin- en eindknoptoestel" draagt. De witte lijnen op het bedieningstableau beelden het sporenplan uit; op deze lijnen zijn de knoppen aangebracht. De knoppen bevinden zich op het tableau op de plaats waar buiten langs het spoor de seinen staan. Door een simpele druk op de begin- en daarna de eindknop kan een rijweg ingesteld worden.

Een rijweg is de route van sein naar sein met daartussen een aantal wissels. Als bij het NX-systeem de rijweg ingesteld wordt, worden de wissels automatisch in de juiste stand gelegd. Dit gebeurt dus in één handeling met het instellen van de rijweg. Pas als alle wissels voor de in te stellen rijweg in de juiste stand liggen en vergrendeld zijn, en er zich ook geen treinen op de in te stellen rijweg bevinden, zal het sein op veilig gezet worden. Op het tableau zijn al deze gebeurtenissen door middel van meldlampjes te volgen: de stand van alle seinen en wissels, welke sporen bezet zijn, de positie van de trein en de ingestelde rijweg (te zien als een witte doorgaande lijn op het tableau).

De beveiliging in een seinhuis, "de post" genaamd, bestaat uit verschillende onderdelen zoals: een bedieningstoestel, wissels, seinen, geïsoleerde sporen, elektrische voedingen en de eigelijke beveiliging d.m.v. relais. De bediening, wissels, seinen en sporen spreken voor zich. De beveiliging in vorm van relais zal ik nader uitleggen. Deze zorgt ervoor dat er geen wissels en seinen bediend kunnen worden als daardoor een al ingestelde rijweg in gevaar komt. Bij het NX-systeem wordt deze beveiliging gevormd door relais, die ervoor zorgen dat er geen tegenstrijdige bedieningshandelingen kunnen plaatsvinden. Bij de klassieke beveiliging werden tegenstrijdige handelingen voorkomen door onderlinge mechanische vergrendeling van de bedieningshandels. De moderne beveiliging bestaat volledig uit relais en heeft een niet-veiligheids- en een veiligheidsgedeelte. Het niet-veiligheidsgedeelte bestaat uit kleine, goedkope relais die zorgen voor zaken als de signalering op het tableau en de sturing van wissels. Het duurdere veiligheidsgedeelte zorgt onder andere voor het op veilig of op onveilig zetten van seinen en de elektrische vergrendeling van wissels zodat geen kruisende rijwegen ingesteld kunnen worden.

Toen de proef in 's-Hertogenbosch als geslaagd werd beschouwd, zijn de emplacementen van Utrecht-Blauwkapel, Eindhoven en Arnhem ook met deze nieuwe beveiliging uitgerust. Vanaf eind jaren '50 zijn ook andere stations van NX-beveiliging voorzien. Met uitzondering van een aantal kleine wijzigingen zijn deze tableaus nagenoeg hetzelfde. Het enige grote verschil is dat vanaf 1958 geplaatste tableaus een groene kleur hadden in plaats van een zwarte.

Al voor de invoering van de NX-beveiliging was men bij NS op zoek naar een eenvoudiger relaisbeveiliging. Dit omdat NX-beveiliging voor kleinere emplacementen ingewikkelder is dan nodig, en daardoor ook duurder dan nodig. In 1946 werden er plannen gemaakt voor het uitrusten van station Wolfheze met een simpeler relaisbeveiliging, echter zonder resultaat. Pas na de invoering van NX heeft men met "AR" een simpeler systeem gevonden. AR staat voor "All Relay" en verschilt qua uiterlijk niet veel van NX. Het grote verschil is de bedieningswijze: de wissels die bij NX tijdens het instellen van de rijweg automatisch in de juiste stand gelegd worden, moeten bij AR met de hand worden bediend, voordat een sein op veilig gezet kan worden. Hiermee lijkt dit systeem op de klassieke beveiliging waarbij ook eerst de wissels handmatig omgelegd moeten worden, waarna pas een sein op veilig gezet kan worden. Meer over het AR en NX systeem onder het hoofdstuk bediening.